आदर्श भक्ताच्या लक्षणांचे वर्णन करताना त्याला ज्याच्याशी एकरूप व्यायचे आहे त्या चैतन्याचाच
आदर्श श्रीज्ञानदेवांनी त्याच्यापुढे ठेवला आहे .
जो सर्व भुतांच्या ठायी ।द्वेषाते नेणेची काही ।आपपरु नाही चैतन्या जैसा ।
चैतन्याला जसा आपपर भाव नसतो तसे आदर्श भक्तही जगाशी व्यवहार करताना माझा वा परका असे मनात नाही ,हे समप्रद्न्याचे लक्षण .ह्या आदर्श भक्ताची लक्षणे आहेत ,अद्वैष्टा सर्वभूतानां ,मैत्रः ,करुणः निर्मम ,निरहंकारः समसुखः दुखेः -ही सगळी लक्षणे एकाच वेळी भगवंताच्या सगुण रूपाचे व त्याच वेळी आदर्श भक्ताचे वर्णन करतात .आणखी तो कसा असतो ?
संतुष्टः सततं योगी यतात्मा दृढ निश्चय ।मय्यार्पित मनोर्बुध्दीर
असा हा भक्त भगवंताना अतीव प्रिय असतो .अभ्यास -ज्ञानाच्या मार्गाने येऊन ज्ञानोत्तर भक्ती करणाऱ्या भक्ताच्या ठिकाणी सद्गुणांचा परमोत्कर्ष असतो .तो लोकमान्य ,लोकांना न कंटालणारा ,हर्ष ,क्रोध ,काम यांच्या अतीत निरपेक्ष ,उदासीन ,अहंकाररहित ,लोकातीत ,शुभाशुभ परित्यागी ,भक्तिमान , समत्व बुद्धीचा ,मानापमानरहित ,निंदा स्तुती यांच्या अतीत ,अनिकेत , स्थिरबुद्धी अशा सर्व लक्षणांनी युक्त असतो .
अशा या आदर्श भक्ताबद्दल भगवंताना वाटणाऱ्या आपुलकीचे वर्णन त्यांनी अनेक उदाहरणांनी केले आहे .ते म्हणतात ,
मी इतका प्रसन्न होतो अशा भक्तावर कि त्यांना नमस्कार करायला मीच जातो ,मग मला वाटते कि नमस्कार हि सामान्य गोष्ट आहे ,म्हणून त्यांना उचलून मी मस्तकावर घेतो ,त्याचा मुकुट केल्याने तोही सुंदर व मीही अधिक सुंदर होतो .त्याच्या लाथेचे लांच्छन ,भृगुलांच्छन मी जपून ठेवतो ,त्याच्या सद्गुणाचे अलंकार मी धारण करतो ,याला आलिंगन द्यावेसे वाटले तर दोन हात पुरेनात ,म्हणून मी आणखी दोन हात घेऊन आलो .याच्यासाठी मुळात निर्गुण -निराकार असलेला मी सगुण -साकार झालो ,अशा संतांचे भजन कीर्तन करणाऱ्या जागा मला पवित्र वाटतात आणि ते करणारे लोकही मला आवडतात .तो मला इतका आवडतो कि त्याच्यावरून जीव व प्राण ओवाळून टाकावे .अर्जुना ,तुझी शपथ घेऊन सांगतो कि त्याच्या इतके आवडते आम्हाला दुसरे कोणी नाही।
जे मी प्रीती करी ।कां मनी शिरसा धरी ।एवढी थोरी । ज्या स्थितीये ।
या भक्तीयोग्याच्या स्थितीची थोरवी एवढी कि त्या पुरुषावर मी स्वतः प्रीती करतो ,मीच त्याचे ध्यान करतो व त्याला मस्तकी धारण करतो .
आदर्श श्रीज्ञानदेवांनी त्याच्यापुढे ठेवला आहे .
जो सर्व भुतांच्या ठायी ।द्वेषाते नेणेची काही ।आपपरु नाही चैतन्या जैसा ।
चैतन्याला जसा आपपर भाव नसतो तसे आदर्श भक्तही जगाशी व्यवहार करताना माझा वा परका असे मनात नाही ,हे समप्रद्न्याचे लक्षण .ह्या आदर्श भक्ताची लक्षणे आहेत ,अद्वैष्टा सर्वभूतानां ,मैत्रः ,करुणः निर्मम ,निरहंकारः समसुखः दुखेः -ही सगळी लक्षणे एकाच वेळी भगवंताच्या सगुण रूपाचे व त्याच वेळी आदर्श भक्ताचे वर्णन करतात .आणखी तो कसा असतो ?
संतुष्टः सततं योगी यतात्मा दृढ निश्चय ।मय्यार्पित मनोर्बुध्दीर
असा हा भक्त भगवंताना अतीव प्रिय असतो .अभ्यास -ज्ञानाच्या मार्गाने येऊन ज्ञानोत्तर भक्ती करणाऱ्या भक्ताच्या ठिकाणी सद्गुणांचा परमोत्कर्ष असतो .तो लोकमान्य ,लोकांना न कंटालणारा ,हर्ष ,क्रोध ,काम यांच्या अतीत निरपेक्ष ,उदासीन ,अहंकाररहित ,लोकातीत ,शुभाशुभ परित्यागी ,भक्तिमान , समत्व बुद्धीचा ,मानापमानरहित ,निंदा स्तुती यांच्या अतीत ,अनिकेत , स्थिरबुद्धी अशा सर्व लक्षणांनी युक्त असतो .
अशा या आदर्श भक्ताबद्दल भगवंताना वाटणाऱ्या आपुलकीचे वर्णन त्यांनी अनेक उदाहरणांनी केले आहे .ते म्हणतात ,
मी इतका प्रसन्न होतो अशा भक्तावर कि त्यांना नमस्कार करायला मीच जातो ,मग मला वाटते कि नमस्कार हि सामान्य गोष्ट आहे ,म्हणून त्यांना उचलून मी मस्तकावर घेतो ,त्याचा मुकुट केल्याने तोही सुंदर व मीही अधिक सुंदर होतो .त्याच्या लाथेचे लांच्छन ,भृगुलांच्छन मी जपून ठेवतो ,त्याच्या सद्गुणाचे अलंकार मी धारण करतो ,याला आलिंगन द्यावेसे वाटले तर दोन हात पुरेनात ,म्हणून मी आणखी दोन हात घेऊन आलो .याच्यासाठी मुळात निर्गुण -निराकार असलेला मी सगुण -साकार झालो ,अशा संतांचे भजन कीर्तन करणाऱ्या जागा मला पवित्र वाटतात आणि ते करणारे लोकही मला आवडतात .तो मला इतका आवडतो कि त्याच्यावरून जीव व प्राण ओवाळून टाकावे .अर्जुना ,तुझी शपथ घेऊन सांगतो कि त्याच्या इतके आवडते आम्हाला दुसरे कोणी नाही।
जे मी प्रीती करी ।कां मनी शिरसा धरी ।एवढी थोरी । ज्या स्थितीये ।
या भक्तीयोग्याच्या स्थितीची थोरवी एवढी कि त्या पुरुषावर मी स्वतः प्रीती करतो ,मीच त्याचे ध्यान करतो व त्याला मस्तकी धारण करतो .
No comments:
Post a Comment